OC (Operant Conditioneren) is een balansspel

Het is fris deze ochtend en over de weilanden ligt een mooie laag rijp. Iedere voetstap is zichtbaar en zelfs hoorbaar. Mijn Duitse herder Rocco vliegt ondanks zijn leeftijd van rechts naar links en gedraagt zich als een pup. Heerlijk om dat beest zo te zien genieten. 

Mijn aandacht wordt echter getrokken door een man die wat verderop in het open veld staat. Honderd meter voor hem uit schiet een jonge Springer Spaniël enthousiast van rechts naar links. Op zich een vredig beeld waren het niet dat de lichaamstaal van de man en het door hem gekozen vocabulaire boekdelen sprak. “Kom hier k..hond. Hier zeg ik je. Als je niet hier komt dan schop ik je voor je sodemieter. Luisteren zal je” en zo raasde de man nog een tijdje door. De jonge Springer had echter geen enkele behoefte om aan het verzoek van zijn begeleider te voldoen. Hij had er gewoon geen zin in of was misschien wel bang voor de gevolgen. Hij toonde in ieder geval weinig respect of was het juist angst.

Met dit beeld voor ogen dringt zich een vraag bij mij op.

Operant Conditioneren, is dat nu een goede trainingswijze of grote flauwekul?

Bij de beantwoording van die vraag merk ik een duidelijke tweedeling. Een steeds kleiner wordende groep geleiders heeft een duidelijke doch in mijn ogen ongenuanceerde mening. “Grote flauwekul” stelt men “dat geneuzel met een voertje en een balletje. Een hond moet gewoon respect voor je hebben. Als ze dat niet hebben dan moeten ze maar voelen. Dat respect moet je afdwingen”.

Laten we beginnen met het laatste. Gezien in het licht van de hiërarchische verhoudingen tussen mens en dier heeft men gelijk dat er door de hond respect moet worden getoond in de richting van zijn begeleider. Die begeleider moet dit respect daarentegen wel verdienen en dat is beduidend anders dan afdwingen.

Is dat Operant Conditioneren daarnaast alleen maar een beetje lopen neuzelen met een voertje en een balletje. Mogelijk hebben de geleiders die er zo over denken het zicht verloren of niet kunnen krijgen op deze – door professor B.F. Skinner ontwikkelde en door Bob Bailey in de praktijk gebrachte – beproefde trainingsvorm. Het is immers geen eenvoudige materie en beduidend moeilijker dan het op de hond botvieren van machteloosheid en frustratie.

Het is een balansspel tussen positieve en negatieve bekrachtigingen. 

Weer zo’n mooie volzin met vele waarheden vervat in negen woordjes, maar wat wordt er nu precies mee bedoeld.

Gezien de reactie van elk levend wezen (mens of dier) kunnen we de stelling verdedigen dat een positieve bekrachtiging (belonen) het gedrag zal doen laten toenemen en dat een negatieve bekrachtiging (bestraffen) het gedrag zal doen laten afnemen.

Met dit gegeven in het achterhoofd – en ik ben mij terdege bewust van het feit dat ik de ingewikkeldheid van de materie wat bagatelliseer – komt het er bij Operant Conditioneren op neer dat goed gedrag van de hond proportioneel wordt beloond; nog niet goed aangeleerd gedrag wordt genegeerd en ongewenst gedrag proportioneel wordt bestraft. 

Proportioneel positief of negatief bekrachtigen?

Dat klinkt toch anders dan het wat lopen neuzelen met een voertje en een balletje of wie niet wil moet maar voelen.

Ook hier lopen we weer aan tegen dat balansspel. Welk gedrag levert welke beloning of welke straf op.

Ouders, opvoeders, werkgevers, rechters, leerkrachten hebben allen te maken met dit lastige fenomeen. Moet ik nu iets geven en zo ja, wat; moet ik nu iets vervelends weghalen; moet ik een fysieke straf geven of zal ik iets leuks nu eens niet toestaan.

Ook hondengeleiders ontkomen niet aan dit balansspel en juist dit spel maakt het manipuleren van het gedrag van de hond zo interessant. 

Het is wel een spel waar je – al dan niet onder het genot van de geneugtes van het leven – over na moet denken alvorens te handelen. De hond zal voor al deze inzet echter respect krijgen voor zijn geleider en handelen zoals hem dit operant is geconditioneerd. 

Ik kijk nog even naar die man in de verte. Zijn Springer Spaniël heeft nog geen stap in zijn richting gezet. De arme man heeft zichtbaar zijn kookpunt bereikt. Heel even denkt ik nog ……….. maar neen, ik prakkiseer er niet over. 

Na een kort commando kom Rocco enthousiast aanrennen. We gaan naar huis jongen. Het ontbijt zal zo langzamerhand wel klaarstaan. 

Albert